Ομιλία του Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, κ. Αθανάσιου Ορφανίδη, στη συνέντευξη Τύπου για την παρουσίαση της Ετήσιας Έκθεσης της Τράπεζας για το έτος 2010
27/04/2011
Κατά τη διάρκεια του 2010, η οικονομία μας βρέθηκε σε μια κρίσιμη κατάσταση. Ως αποτέλεσμα, σήμερα βρισκόμαστε σε ένα σταυροδρόμι με κρίσιμες επιλογές ενώπιόν μας.
Μετά την ύφεση που καταγράφηκε το 2009, παρατηρήθηκε ανάκαμψη κατά το 2010, με το πραγματικό ΑΕΠ να σημειώνει αύξηση 1% σε σχέση με μείωση 1,7% το 2009. Όμως, η ανάκαμψη αυτή, δεν ήταν ομοιόμορφη και οι πλείστοι τομείς της οικονομίας εξακολουθούν να παρουσιάζουν προβλήματα. Η ανάπτυξη του ΑΕΠ το 2010 προήλθε σχεδόν αποκλειστικά από το χρηματοπιστωτικό τομέα, στο κέντρο του οποίου βρίσκεται το τραπεζικό μας σύστημα. Με πολλούς τομείς να υστερούν, ο ρυθμός μεγέθυνσης του ΑΕΠ κατά το 2010 ήταν υποτονικός, απέχοντας κατά πολύ από το ρυθμό της τάξης του 3% με 4% που προϋπήρχε της κρίσης, ο οποίος δεν φαίνεται πλέον να είναι εφικτός.
Η αδύναμη ανάκαμψη το 2010 είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της ανεργίας σε ιστορικά ψηλά επίπεδα. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, το ποσοστό ανεργίας έφθασε κατά μέσο όρο στο 6,5% το 2010. Μάλιστα, κατά τους τελευταίους μήνες του χρόνου η ανεργία επιδεινώθηκε και η αυξητική τάση στο ποσοστό ανεργίας συνεχίζεται και το 2011, φτάνοντας στο 7,2% το Φεβρουάριο. Η ανεργία παρουσιάζεται ιδιαίτερα αυξημένη στους νέους κάτω των 29 ετών, αφού το ποσοστό των εγγεγραμμένων ανέργων σε αυτή την κατηγορία ξεπέρασε το 25% κατά το 2010 και εξακολουθεί να παραμένει σε ιδιαίτερα ψηλά επίπεδα.
Παράλληλα με την υψηλή ανεργία, κατά το υπό ανασκόπηση έτος παρουσιάστηκε και αύξηση στον πληθωρισμό. Ο Εναρμονισμένος Δείκτης Τιμών Καταναλωτή σημείωσε σημαντική αύξηση στο 2,5% το 2010 από 0,2% το 2009 ενώ οι πληθωριστικές πιέσεις εξακολουθούν να υφίστανται και το 2011. Συγκεκριμένα, κατά την περίοδο Ιανουαρίου-Μαρτίου 2011, ο εναρμονισμένος πληθωρισμός έφτασε το 3,1% στην Κύπρο. Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί το γεγονός ότι η ψαλίδα του πληθωρισμού μεταξύ Κύπρου και ευρωζώνης άρχισε και πάλι να διευρύνεται, υποσκάπτοντας την ανταγωνιστικότητα της κυπριακής οικονομίας και διευρύνοντας περαιτέρω το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών.
Η επιδείνωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών είναι ενδεικτική των ανισορροπιών που δημιουργήθηκαν από τη συνεχιζόμενη αρνητική πορεία των δημοσίων μεγεθών. Γενικότερα, κατά το 2010, η οικονομική κρίση μεταλλάχτηκε σε δημοσιονομική κρίση σε ορισμένες χώρες στη ζώνη του ευρώ και οι αγορές έχουν γίνει ιδιαίτερα ευαίσθητες και απαιτητικές σε ό,τι αφορά τα δημοσιονομικά προβλήματα σε συγκεκριμένες χώρες της ευρωζώνης με μεγάλο χρηματοπιστωτικό σύστημα όπως η Κύπρος, οδηγώντας τα αντίστοιχα επιτόκια για χρηματοδότηση του δημόσιου χρέους σε πολύ ψηλά επίπεδα.
Δυστυχώς, μια από αυτές τις χώρες της ζώνης του ευρώ όπου τα δημόσια οικονομικά παρουσιάζουν σημαντικά προβλήματα είναι και η Κύπρος. Τα δομικά προβλήματα στην Κύπρο ήταν γνωστά από πολύ παλιά, όμως οι ψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης που επικρατούσαν επισκίαζαν την ανάγκη για άμεση αντιμετώπισή τους. Με την κρίση, όμως, που ξέσπασε διεθνώς και την ύφεση που προέκυψε στην κυπριακή οικονομία, αυτοί οι ρυθμοί ανάπτυξης έπαψαν να υφίστανται χωρίς να διαφαίνεται άμεσα η προοπτική πλήρους ανάκαμψής τους, ενώ η υπέρμετρη αύξηση των δημοσίων δαπανών συνεχίστηκε. Ενδεικτικά, υπενθυμίζω ότι, ενώ η αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ κατά την περίοδο 2008-2010 ήταν περίπου 10%, η αντίστοιχη αύξηση των δημοσίων δαπανών ξεπέρασε το 20%. Αυτή η πορεία δεν είναι διατηρήσιμη και πρέπει να ανατραπεί.
Ως αποτέλεσμα της δημοσιονομικής επιδείνωσης, η χώρα μας κατά το 2010 εντάχθηκε από την ΕΕ στη διαδικασία επιτήρησης υπερβολικού ελλείμματος. Την αρνητική αυτή εξέλιξη ακολούθησε ένας κύκλος υποβαθμίσεων της οικονομίας μας από τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης, από τον οποίο δεν έχουμε ακόμα ξεφύγει.
Σε συνδυασμό με τις ανησυχίες για το γενικότερο δημοσιονομικό πρόβλημα στη ζώνη του ευρώ, αυτές οι εξελίξεις χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής σε χώρες με μεγάλο χρηματοπιστωτικό τομέα όπως η Κύπρος. Επιβάλλεται, λοιπόν, να θωρακίσουμε την οικονομία μας. Άποψή μου είναι ότι πρέπει να κινηθούμε σε δύο αλληλοεξαρτώμενους άξονες: ο πρώτος άξονας αφορά τη διασφάλιση της σταθερότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα. Ο δεύτερος αφορά τη λήψη μέτρων για ανατροπή της αρνητικής πορείας των δημοσιονομικών μεγεθών των τελευταίων χρόνων.
Σχετικά με την ενίσχυση της σταθερότητας του χρηματοπιστωτικού μας τομέα, υπενθυμίζω ότι η Κεντρική Τράπεζα εφαρμόζει ένα αυστηρό σύστημα εποπτείας, το οποίο λειτούργησε αποτελεσματικά ακόμα και υπό τις πρωτοφανείς δύσκολες συνθήκες της διεθνούς κρίσης των τελευταίων ετών, με αποτέλεσμα ο χρηματοπιστωτικός τομέας να παραμένει υγιής. Αναφέρω για παράδειγμα τις οδηγίες μας για διατήρηση ψηλών επιπέδων ρευστότητας και επιβολής μέγιστου ποσοστού χρηματοδότησης στον τομέα των ακινήτων (loan to value ratio), οι οποίες στο παρελθόν θεωρήθηκαν από κάποιους ως υπέρμετρα αυστηρές, αλλά με την κρίση που προέκυψε αναγνωρίζονται ως συνετές πρακτικές οι οποίες υιοθετούνται και από άλλες εποπτικές Αρχές.
Για περαιτέρω ενίσχυση του τραπεζικού συστήματος, η Κεντρική Τράπεζα έχει παροτρύνει τις τράπεζές μας να ενισχύσουν την κεφαλαιουχική τους βάση πέραν από τα ελάχιστα κεφάλαια που θεωρούνται ως αναγκαία. Σημειώνω ότι οι μεγάλες τράπεζες κατά τη διάρκεια του 2010 προέβησαν σε ενδυνάμωση της κεφαλαιουχικής τους βάσης, ενώ εντός του 2011 προχωρούν με περαιτέρω αυξήσεις.
Επιπρόσθετα, η Κεντρική Τράπεζα Κύπρου (ΚΤΚ) προχωρεί στη σύσταση Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας με πόρους των τραπεζών. Ένα τέτοιο Ταμείο μπορεί να λειτουργεί ως μαξιλάρι προστασίας από τις πιέσεις που ασκούνται λόγω των υποβαθμίσεων του κράτους. Γι’ αυτό το λόγο, η ΚΤΚ χαιρετίζει την υιοθέτηση από την Βουλή των Αντιπροσώπων της εισήγησής της για δημιουργία Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας.
Εκτός από τις πιο πάνω ενέργειες για ισχυροποίηση του τραπεζικού μας συστήματος, λάβαμε ταυτόχρονα σημαντικά μέτρα για ισχυροποίηση της Κεντρικής Τράπεζας έναντι των νέων κινδύνων που προέκυψαν στο διεθνές χρηματοπιστωτικό περιβάλλον εξαιτίας της διεθνούς χρηματοοικονομικής αναταραχής. Η παγκόσμια οικονομική κρίση που ξέσπασε το 2008, είχε ως αποτέλεσμα την ανάληψη πρόσθετων κινδύνων από το Ευρωσύστημα. Η ανάληψη των αυξημένων αυτών κινδύνων κατέστησε αναγκαία και την επανεξέταση της κεφαλαιακής επάρκειας των κεντρικών τραπεζών του Ευρωσυστήματος. Ενδεικτικά αναφέρω ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα διπλασίασε τα κεφάλαιά της και κτίζει περαιτέρω αποθέματα. Ενεργώντας προς την ίδια κατεύθυνση, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου αύξησε κατά το 2010 την πρόνοια έναντι κινδύνων. Επίσης, διπλασίασε το κεφάλαιό της από €30 εκ. σε €60 εκ.
Όμως, οι ενέργειες αυτές για ενίσχυση του χρηματοπιστωτικού τομέα δεν είναι αρκετές από μόνες τους για να διασφαλιστεί η ομαλή πορεία της οικονομίας. Με την Κυβέρνηση υπό επιτήρηση για υπερβολικό έλλειμμα και τις πολλαπλές υποβαθμίσεις της αξιοπιστίας του δημοσίου, η συνεχιζόμενη αναβολή διορθωτικών μέτρων φέρει την οικονομία μας σε σοβαρό κίνδυνο. Για να τερματιστεί ο επικίνδυνος κύκλος υποβαθμίσεων, απαιτείται αντιστροφή της πορείας των δημόσιων οικονομικών. Θεωρώ θετικό ότι η Κυβέρνηση και όλοι οι πολιτικοί και κοινωνικοί φορείς του τόπου έχουν αναγνωρίσει την ανάγκη για μακροπρόθεσμη δημοσιονομική εξυγίανση. Για παράδειγμα, είναι θετικό το ότι αναγνωρίστηκε η ανάγκη για συγκράτηση των δημοσίων δαπανών και αναδιάρθρωση του συνταξιοδοτικού συστήματος.
Η αναγνώριση της ανάγκης για δημοσιονομική εξυγίανση διαφάνηκε και στους στόχους που τέθηκαν μέσα στο 2010 με τον προϋπολογισμό για το 2011 που προβλέπει μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος στο 4%. Εντούτοις υπάρχουν ανησυχίες ότι οι στόχοι αυτοί δεν φαίνεται να υλοποιούνται. Συγκεκριμένα, τα δημοσιονομικά στοιχεία για το πρώτο τρίμηνο του 2011 είναι απογοητευτικά και καθιστούν αμφίβολη μεταξύ άλλων και την υλοποίηση των στόχων που παρατίθενται και στο νέο Πρόγραμμα Σταθερότητας που θα υποβάλει η Κυβέρνηση πολύ σύντομα στην ΕΕ.
Ακόμη πιο ανησυχητικό, όμως, είναι ότι δεν έχουμε προχωρήσει ακόμη σε λήψη μέτρων που να ανατρέπουν τις μακροπρόθεσμες δημοσιονομικές ανισορροπίες που αντιμετωπίζουμε. Απαιτούνται, λοιπόν, ριζικές αλλαγές στην ακολουθούμενη πορεία έτσι ώστε να μπορέσουμε να πετύχουμε την πλήρη ανατροπή της πορείας που μας έφερε στη σημερινή δυσάρεστη κατάσταση. Ποιος αμφιβάλει ότι οι αυξήσεις στις δαπάνες δεν είναι διατηρήσιμες και ότι το συνταξιοδοτικό, με τις παρούσες παραμέτρους, δεν είναι βιώσιμο;
Η οικονομία εξακολουθεί να βρίσκεται ενώπιον μιας εξαιρετικά δύσκολης συγκυρίας. Η λήψη διορθωτικών αποφάσεων είναι επείγουσα και επιτακτική. Λανθασμένες επιλογές πλήττουν καίρια τη χώρα μας. Τα χρονικά περιθώρια για αλλαγή πορείας στενεύουν επικίνδυνα. Το νοικοκύρεμα των δημόσιων οικονομικών είναι επιβεβλημένο. Συνέχιση της αναβολής στη λήψη αποφάσεων θα μας φέρει αντιμέτωπους με ακόμα πιο δύσκολες καταστάσεις, όπως αυτές που βιώνουν άλλες χώρες της Ευρώπης. Αυτή είναι δυστυχώς η πραγματικότητα. Ευελπιστώ ότι οι αρμόδιοι φορείς θα αρθούν στο ύψος των περιστάσεων και θα εργαστούν χωρίς χρονοτριβή προς την επιβαλλόμενη πορεία δημοσιονομικής εξυγίανσης. Διότι η οικονομία είναι εθνική υπόθεση.
